Network Marketing Yasal mı? Piramit Satış Sistemleri Nedir?
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun yürürlüğe girene kadar piramit satış sistemleri hakkında yasal bir düzenleme mevcut değildi. Yasal boşluktan yararlanan piramit şatıs sistemi olarak faaliyet gösteren network marketing sistemleri herhangi bir engelle karşılaşmadan rahatça varlıklarını sürdürmekteydiler. 6502 sayılı kanunun 80. Maddesi şu hükmü getirmiştir;
Piramit satış sistemleri
MADDE 80 - (1) Piramit satış; katılımcılarına bir miktar para veya malvarlığı ortaya koymak karşılığında, sisteme aynı şartlar altında başka katılımcılar bulma koşuluyla bir para veya malvarlığı kazancı olanağı ümidi veren ve malvarlığı kazancının elde edilmesini tamamen veya kısmen diğer katılımcıların da koşullara uygun davranmasına bağlı kılan, gerçekçi olmayan veya gerçekleşmesi çok güç olan kazanç beklentisi sistemidir.
(2) Piramit satış sisteminin kurulması, yayılması veya tavsiye edilmesi yasaktır.
(3) Bakanlık, piramit satış sistemleri ile ilgili gerekli incelemeleri yapmaya ve varsa elektronik sistemin ülkemizde durdurulması dâhil ilgili kamu kurum veya kuruluşlarıyla iş birliği içinde gerekli önlemleri almaya yetkilidir.
Söz konusu hükümle birlikte tam da network marketing ve benzeri piramit satış sistemlerinin tanımı yapılmış ve bu satış sistemleri yasaklanmıştır. Söz konusu yasağa aykırılığın yaptırımı ise yine 6502 sayılı kanunun 77/17 hükmünde şu şekilde düzenlenmiştir. Bu Kanunun 80 inci maddesine aykırı olarak piramit satış sistemini başlatan, düzenleyen veya toplantı, elektronik posta veya diğer birçok kimsenin de katılımını sağlamaya elverişli yöntemlerle yayan veya böyle bir sistemin diğer bir şekilde yayılmasını ticari amaçlarla destekleyenler hakkında 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun ilgili hükümleri uygulanır. Bu hükümden anlaşılacağı üzere piramit satış sistemini sadece kurmak değil yaymak, tavsiye etmek de yasaklanmış ve buna uyulmaması halinde 5237 sayılı Türk Ceza Kanunun ilgili hükümleri uygulanacağı belirtilmiştir. Ancak burada yine bir eksiklik mevcut olup bu eksiklik 5237 sayılı kanunun hangi hükümlerinin uygulanacağının belirtilmemesidir. Kanımca uygulanması gereken TCK hükümleri dolandırıcılık ile ilgili olan hükümlerdir ve bu maddede bunun açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Bu olmadığı sürece yine bu konuda yasal boşluk varlığını devam ettirecektir.
Yukarıda ilgili yasal düzenlemelerden anlaşılacağı üzere network marketing sistemi yasal olmayıp esasında bir dolandırıcılıktır. Bireylerin ne olursa olsun bu ve benzeri satış sistemlerine katılmamaları gerekmektedir. Yasal olarak artık sadece bu sistemi kuranlar değil yayanlar da suç işlemiş olacaktır.
Bu konuda yasal düzenleme yapılmasına rağmen piramit satış sistemi şeklinde faaliyet gösteren yapılara herhangi bir müdahalede bulunulmaması da düşündürücüdür. Bu konu acilen gündeme taşınmalı ve bu şekilde faaliyet gösteren yapılara mani olunmalıdır. Daha fazla mağduriyetin önüne geçilmesinin yolu budur.
Dolandırıcılığın Sosyolojik Değerlendirmesi - Neden Dolandırılıyoruz?
Network Marketing ve genel olarak dolandırıcılık konusunda yazımın ilk bölümünde sadece yasal değerlendirme ile yetindim. Yazımızın ikinci kısmında ise bu konudaki görüşlerimi ve neden dolandırıldığımıza değineceğim.
Her gün yüzlerce insan dolandırılmakta, aldatılmakta ve bazen bunun farkında bile olmamaktadır. Dolandırılmanın tek sebebi cehalet midir? Günümüzde dolandırıcılıklara ve dolandırılmalara bakınca dolandırılmanın tek sebebinin cehalet olmadığı görülecektir. Günümüzde dolandırıcılar insanların zaaf, korku ve komplekslerine yönelerek insanları kandırmaktadır. Örneğin network marketing, genç insanlara kolay yoldan zengin olmayı vaat etmektedir. Bilmem ne hapı fazla kilosu olanlara yiyerek zayıflamayı vaat etmektedir. Bir örgüt telefonunu terör örgütü kullandığından bahisle korkutarak dolandırmaktadır. Yani görüldüğü üzere insanlar zaaf, korku ve kompleksleri sebebiyle dolandırılmaktadırlar.
Yukarıda yasal olarak incelediğimiz network marketing dolandırıcılığını biraz daha açalım. Network Marketing, bir pazarlama işi değildir. Ortada satılan mal filan yoktur. Yapılan satışın göstermelik olduğunu bu ve benzeri yapıları kuran da yayan da tavsiye eden de bilmektedir. Bu sebeple Network Marketing'in özellikle genç insanları 90 günde zengin olma vaadiyle kandırmasının, eski bir yöntem olan define haritası satarak insanları dolandırmaktan hiçbir farkı yoktur. İnsanlar şunu bilmemeliler ki üretimin olmadığı bir sistemde birileri kazanıyorsa birileri de kaybediyordur. Bu sebeple banka ve finans kuruluşlarının faaliyetleri dışında üretime dayanmayan her türlü faaliyet bir kandırmacadır ve genellikle yasalara aykırıdır. Network marketing sistemi size kazandırmış da olabilir ancak inanın birileri kaybetmekte ve siz birilerini kandıran bir zincirin parçası konumundasınız. Siz de vaat ile birilerini kandırmaktasınız. Bu sistemde kaybeden her kişinin üzerinde sizin de vebaliniz var. Siz bir parça kazanmış olabilirsiniz ama asıl kazananlar çok büyük kazanmaktalar ve siz onların daha fazla kazanmaları için sistemin bir oyuncağısınız. Bu sebeple bu sistemlerden uzak durulmalıdır.
Network marketing ve benzeri sistemlere girenler düşük rakamlar olduğu için kaybetsem ne olur ki ama ya tutarsa mantığındalar çoğu zaman. Hani ya bu insanlar nasıl zengin oluyorlar gibi muhabbetler oluyor ya işte nasıl zengin oluyor dediğiniz insanlar tam da sizin gibi düşünenler sayesinde zengin oluyor. Bugün artık tek kalemde büyük dolandırıcılıklar yerine küçük küçük fazla sayıda dolandırıcılık tercih ediliyor. Bunun sebebi küçük rakamların peşine kimsenin düşmemesi. Ya tutarsa mantığıyla kaybettiğiniz küçük rakamlar sizin gibi düşünenler sayesinde bazılarının cebine büyük paralar olarak girmektedir. Yani sizin kolay yoldan zengin olma hayaliniz bazılarını kolay yoldan zengin etmektedir.
Yukarıda değindiğimiz gibi insanların zaaf, korku ve komplekslerine yönelik kandırmacayla dolandırıcılık yapılmaktadır. Herkes zengin olmak, lüks yaşamak ister ama bu zengin olma hayallerinizi gerçekçi olmayan yollarla gerçekleştirmeye çalışmamanız yararınıza olmayacaktır. Kolay yoldan zengin olma peşine düşüp birilerini kolay yoldan zengin etmeyin. Son olarak yazımı amcamdan dinlediğim bir olayı aktararak sonlandıracağım.
1970'li yıllarda Zonguldak'ta maden işçileri ulaşımın zorluğundan evlerinde değil Türkiye Taş Kömürü tarafından kendilerine tahsis edilen yerlerde kalmaktalarmış. Hijyen koşullarının yetersizliğinden maden işçilerinin yataklarında pire olurmuş. İşçilerde pireyi engellemek için pire ilacı denen pire zehrini satın alırlarmış. Seyyar satıcının biri pire ilacı yerine kiremiti ezip poşetleyip pire ilacı diye satarmış. Bu seyyar satıcının sattığı pire ilacını yani kiremit tozunu kullanan maden işçisi bir gün gelip Senin sattığın pire ilacı fayda etmedi demiş. Karşılığında seyyar satıcı Sen pire ilacını nasıl kullandın diye sormuş.Maden işçisinin cevabı Yatağımın üzerine serptim olmuş. Bunun üzerine seyyar satıcı Yok öyle yapmayacaksın. Pireye tutup gözüne gözüne sokman lazım demiş. İşçi verdiği karşılık“ Hııı tamam o zaman olmuş.
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun yürürlüğe girene kadar piramit satış sistemleri hakkında yasal bir düzenleme mevcut değildi. Yasal boşluktan yararlanan piramit şatıs sistemi olarak faaliyet gösteren network marketing sistemleri herhangi bir engelle karşılaşmadan rahatça varlıklarını sürdürmekteydiler. 6502 sayılı kanunun 80. Maddesi şu hükmü getirmiştir;
Piramit satış sistemleri
MADDE 80 - (1) Piramit satış; katılımcılarına bir miktar para veya malvarlığı ortaya koymak karşılığında, sisteme aynı şartlar altında başka katılımcılar bulma koşuluyla bir para veya malvarlığı kazancı olanağı ümidi veren ve malvarlığı kazancının elde edilmesini tamamen veya kısmen diğer katılımcıların da koşullara uygun davranmasına bağlı kılan, gerçekçi olmayan veya gerçekleşmesi çok güç olan kazanç beklentisi sistemidir.
(2) Piramit satış sisteminin kurulması, yayılması veya tavsiye edilmesi yasaktır.
(3) Bakanlık, piramit satış sistemleri ile ilgili gerekli incelemeleri yapmaya ve varsa elektronik sistemin ülkemizde durdurulması dâhil ilgili kamu kurum veya kuruluşlarıyla iş birliği içinde gerekli önlemleri almaya yetkilidir.
Söz konusu hükümle birlikte tam da network marketing ve benzeri piramit satış sistemlerinin tanımı yapılmış ve bu satış sistemleri yasaklanmıştır. Söz konusu yasağa aykırılığın yaptırımı ise yine 6502 sayılı kanunun 77/17 hükmünde şu şekilde düzenlenmiştir. Bu Kanunun 80 inci maddesine aykırı olarak piramit satış sistemini başlatan, düzenleyen veya toplantı, elektronik posta veya diğer birçok kimsenin de katılımını sağlamaya elverişli yöntemlerle yayan veya böyle bir sistemin diğer bir şekilde yayılmasını ticari amaçlarla destekleyenler hakkında 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun ilgili hükümleri uygulanır. Bu hükümden anlaşılacağı üzere piramit satış sistemini sadece kurmak değil yaymak, tavsiye etmek de yasaklanmış ve buna uyulmaması halinde 5237 sayılı Türk Ceza Kanunun ilgili hükümleri uygulanacağı belirtilmiştir. Ancak burada yine bir eksiklik mevcut olup bu eksiklik 5237 sayılı kanunun hangi hükümlerinin uygulanacağının belirtilmemesidir. Kanımca uygulanması gereken TCK hükümleri dolandırıcılık ile ilgili olan hükümlerdir ve bu maddede bunun açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Bu olmadığı sürece yine bu konuda yasal boşluk varlığını devam ettirecektir.
Yukarıda ilgili yasal düzenlemelerden anlaşılacağı üzere network marketing sistemi yasal olmayıp esasında bir dolandırıcılıktır. Bireylerin ne olursa olsun bu ve benzeri satış sistemlerine katılmamaları gerekmektedir. Yasal olarak artık sadece bu sistemi kuranlar değil yayanlar da suç işlemiş olacaktır.
Bu konuda yasal düzenleme yapılmasına rağmen piramit satış sistemi şeklinde faaliyet gösteren yapılara herhangi bir müdahalede bulunulmaması da düşündürücüdür. Bu konu acilen gündeme taşınmalı ve bu şekilde faaliyet gösteren yapılara mani olunmalıdır. Daha fazla mağduriyetin önüne geçilmesinin yolu budur.
Dolandırıcılığın Sosyolojik Değerlendirmesi - Neden Dolandırılıyoruz?
Network Marketing ve genel olarak dolandırıcılık konusunda yazımın ilk bölümünde sadece yasal değerlendirme ile yetindim. Yazımızın ikinci kısmında ise bu konudaki görüşlerimi ve neden dolandırıldığımıza değineceğim.
Her gün yüzlerce insan dolandırılmakta, aldatılmakta ve bazen bunun farkında bile olmamaktadır. Dolandırılmanın tek sebebi cehalet midir? Günümüzde dolandırıcılıklara ve dolandırılmalara bakınca dolandırılmanın tek sebebinin cehalet olmadığı görülecektir. Günümüzde dolandırıcılar insanların zaaf, korku ve komplekslerine yönelerek insanları kandırmaktadır. Örneğin network marketing, genç insanlara kolay yoldan zengin olmayı vaat etmektedir. Bilmem ne hapı fazla kilosu olanlara yiyerek zayıflamayı vaat etmektedir. Bir örgüt telefonunu terör örgütü kullandığından bahisle korkutarak dolandırmaktadır. Yani görüldüğü üzere insanlar zaaf, korku ve kompleksleri sebebiyle dolandırılmaktadırlar.
Yukarıda yasal olarak incelediğimiz network marketing dolandırıcılığını biraz daha açalım. Network Marketing, bir pazarlama işi değildir. Ortada satılan mal filan yoktur. Yapılan satışın göstermelik olduğunu bu ve benzeri yapıları kuran da yayan da tavsiye eden de bilmektedir. Bu sebeple Network Marketing'in özellikle genç insanları 90 günde zengin olma vaadiyle kandırmasının, eski bir yöntem olan define haritası satarak insanları dolandırmaktan hiçbir farkı yoktur. İnsanlar şunu bilmemeliler ki üretimin olmadığı bir sistemde birileri kazanıyorsa birileri de kaybediyordur. Bu sebeple banka ve finans kuruluşlarının faaliyetleri dışında üretime dayanmayan her türlü faaliyet bir kandırmacadır ve genellikle yasalara aykırıdır. Network marketing sistemi size kazandırmış da olabilir ancak inanın birileri kaybetmekte ve siz birilerini kandıran bir zincirin parçası konumundasınız. Siz de vaat ile birilerini kandırmaktasınız. Bu sistemde kaybeden her kişinin üzerinde sizin de vebaliniz var. Siz bir parça kazanmış olabilirsiniz ama asıl kazananlar çok büyük kazanmaktalar ve siz onların daha fazla kazanmaları için sistemin bir oyuncağısınız. Bu sebeple bu sistemlerden uzak durulmalıdır.
Network marketing ve benzeri sistemlere girenler düşük rakamlar olduğu için kaybetsem ne olur ki ama ya tutarsa mantığındalar çoğu zaman. Hani ya bu insanlar nasıl zengin oluyorlar gibi muhabbetler oluyor ya işte nasıl zengin oluyor dediğiniz insanlar tam da sizin gibi düşünenler sayesinde zengin oluyor. Bugün artık tek kalemde büyük dolandırıcılıklar yerine küçük küçük fazla sayıda dolandırıcılık tercih ediliyor. Bunun sebebi küçük rakamların peşine kimsenin düşmemesi. Ya tutarsa mantığıyla kaybettiğiniz küçük rakamlar sizin gibi düşünenler sayesinde bazılarının cebine büyük paralar olarak girmektedir. Yani sizin kolay yoldan zengin olma hayaliniz bazılarını kolay yoldan zengin etmektedir.
Yukarıda değindiğimiz gibi insanların zaaf, korku ve komplekslerine yönelik kandırmacayla dolandırıcılık yapılmaktadır. Herkes zengin olmak, lüks yaşamak ister ama bu zengin olma hayallerinizi gerçekçi olmayan yollarla gerçekleştirmeye çalışmamanız yararınıza olmayacaktır. Kolay yoldan zengin olma peşine düşüp birilerini kolay yoldan zengin etmeyin. Son olarak yazımı amcamdan dinlediğim bir olayı aktararak sonlandıracağım.
1970'li yıllarda Zonguldak'ta maden işçileri ulaşımın zorluğundan evlerinde değil Türkiye Taş Kömürü tarafından kendilerine tahsis edilen yerlerde kalmaktalarmış. Hijyen koşullarının yetersizliğinden maden işçilerinin yataklarında pire olurmuş. İşçilerde pireyi engellemek için pire ilacı denen pire zehrini satın alırlarmış. Seyyar satıcının biri pire ilacı yerine kiremiti ezip poşetleyip pire ilacı diye satarmış. Bu seyyar satıcının sattığı pire ilacını yani kiremit tozunu kullanan maden işçisi bir gün gelip Senin sattığın pire ilacı fayda etmedi demiş. Karşılığında seyyar satıcı Sen pire ilacını nasıl kullandın diye sormuş.Maden işçisinin cevabı Yatağımın üzerine serptim olmuş. Bunun üzerine seyyar satıcı Yok öyle yapmayacaksın. Pireye tutup gözüne gözüne sokman lazım demiş. İşçi verdiği karşılık“ Hııı tamam o zaman olmuş.
Kaynak: Webunya
