[Rehber] Linux Nedir?

Pardus 2007’yi kullanmadan önce kendinize yöneltmeniz gereken en önemli soru bu... Linux sadece birtakım 0 ve 1’lerin paylaşımına değil, bazı felsefi gerekçelere ve bir ahlaki duruşa dayanır. Nasıl mı?

Linux’un ne olduğunu bilen ve Linux’un ne olduğunu merak eden iki kişi arasındaki Diyalog.

* Peki Linux nedir?
* Hemen efendim: Linux 1991 yılında Finlandiya’lı bir bilgisayar mühendisliği öğrencisi olan Linus Torvalds tarafından geliştirilmeye başlanmış olan bir işletim sistemi çekirdeği projesidir.

* İstirham ediyorum. “Linux nedir” derken ne kast ettiğim gerçekten ortada değil mi?
* Hmm. Linux gerçekten bir işletim sistemi çekirdeği projesi ama. Fakat ben senin asıl duymak istediğin yanıtı anladım. Senin aradığın yanıta giden yolda ihtiyacımız olabilecek bir iki ufak kavramdan bahsedeyim önce, nasılsa sonrası gelir: ’İşletim sistemi’, muhtemelen bildiğin gibi bilgisayarımızda istediğimiz uygulamaları çalıştırmamıza ve donanımlarımızı kullanmamıza olanak sağlayan en temel, olmazsa olmaz yazılımlar topluluğudur. ’Çekirdek’ ise işte bu yazılımlar topluluğunun en temel bileşenidir. Linux da aslında bir çok açık kaynak kodlu işletim sisteminin çekirdeğini oluşturan bir yazılımdır, fakat yıllar içerisinde Linux adı açık kaynak kodlu işletim sistemlerinin bütününü tanımlar bir hâl almıştır.

* Hah. Şu meşhur “açık kaynak kodlu yazılım” hadisesi. Eğer şu kaynak kod denen şeyin ne olduğunu bir anlarsam çok bomba bir soru soracağım sana.
* Çok ayrıntılı bir açıklamayı hak etmesine rağmen basitçe özetlemeye çalışayım. Yazılımlar ile onların kaynak kodları arasındaki ilişki, yemekler ile o yemeklerin tarifleri arasındaki ilişkiye benzetilebiliriz. Kaynak kod bir yazılımın belirli, formal bir yapı içerisinde, insan tarafından anlaşılabilecek bir notasyonudur. Bir yazılımın kaynak kodu, o yazılımın neyi tam olarak nasıl yaptığını anlatır. Kaynak kodlar belirli işlemlere tabi tutulur ve ortaya meşhur 1 ve 0’lardan ibaret, bilgisayar tarafından anlaşılıp işletilebilecek ikili yazılımlar çıkar. Bu arada bu dönüşüm tek yönlüdür, yani bir yazılım kaynak koduna dönüştürülemezken kaynak kod, yazılıma dönüştürülebilir.

* Bomba sorudan vazgeçtim. Sonra soracağım onu. Başka bir soru: Linux’u bir sürü insan geliştiriyor. Doğru mu?
* Doğru.

* Ama bu projeyi Linus Torvalds başlattı... Peki günün birinde Linus denen beyefendi Linux’un kaynak kodunu kapatırsa ne olacak? Bunca insan yardım ediyorsa bir bildikleri vardır herhalde değil mi?
* Bir şeyleri anlama arefesinde olan kişilerin klişe sorusunu sordun fakat bana güzel bir başlangıç noktası sağladın. Evet, Linus Torvalds böyle bir şey yapabilir. Bu güne kadar Linux’un kaynak koduna katkıda bulunmuş herkese yazdıkları kod karşılığında para verip telif haklarından feragat etmeleri konusunda anlaşıp Linux’un kaynak kodunu kapatabilir. Fakat bir önceki çekirdek sürümünün kaynak kodu üzerinden çekirdeğin farklı bir isimle geliştirilmesine engel olamaz. Bunu sağlayan ve katkıda bulunanların güvende hissetmesini sağlayan şey ise GPL, yani Genel Kamu Lisansı’dır.

* Konu benim ilk sorduğum sorunun asıl cevabına doğru gidiyormuş gibi bir his var içimde. Senin başta bana göstermediğin nezaketi gösterip seni utandırayım ve mevzunun gidişatını bozmamak için “nedir bu GPL lisansı” diye sorayım.
* Çok naziksiniz, teşekkür ederim. GPL bir özgür yazılım lisansıdır. Bir yazılım bu lisans ile lisanslandığında kaynak kodu topluma armağan edilmiş olur ve dünyadaki herkese ayrım gözetmeksizin şu hakları verir: “Bu yazılımı istediğin amaçla çalıştırabilirsin”, “Bu yazılımın kaynak kodunu istediğin gibi değiştirebilirsin”, “Bu yazılımın orijinalini ya da değiştirdiğin halini toplumla paylaşabilir, istediğin kadar kopyalayabilirsin”. Bu kurallarına alışık olduğumuz bilişim dünyasının anlayışından öte, insana yakın bir yaklaşım.

* Faideli duyuluyor da bunun pratik bir faydası kafamda canlanmadı aslında.
* Aslında hem pratik hem de dolaylı bir takım faydaları var. Bir kere GPL şemsiyesi altında geliştirilen bir yazılım özel bir çaba sarf etmeye gerek bırakmadan, başlangıcından sonuna değin, ayrım gözetmeksizin “toplumun” ve “insanlığın” yararına geliştirilmiş olur. Neden? Çünkü, yazılım geliştiricileri tekerleği yeniden keşfetmekle vakit harcamaz, daha önceden çözülmüş problemleri yeniden çözmeden, o çözümleri doğrudan kullanarak yeni yazılımlar üretebilirler. Böylece ayrıntılarla vakit kaybetmek yerine yeni fikirleri hayata geçirmelerine zaman kalır (örneğin Firefox buna bilinen bir örnek). Yeni fikirler sayesinde bilgisayar kullanıcılarının önünde daha çeşitli ve iyi alternatifler olur. Öte yandan kullanıcılar özgür yazılımlara çoğunlukla 0 maliyet ile “sahip” olabildikleri için yazılım ücretlerine ayırdıkları kaynakları donanıma ya da diğer ihtiyaçlarına ayırabilir, yaşam ve çalışma standartlarını yükseltebilirler. Yüksek çalışma standardı verimi artırır vesaire.

* Güzel açıkladın. Fakat sen yabancı değilsin, açık konuşayım. Maliyet olayı bence pek de geçerli bir argüman değil, “DVD dolusu program 3 YTL, ne maliyetinden bahsediyorsun?” derler adama.
* Eh teşekkür ederim. Madem yabancı değiliz ben de açık konuşayım. Bir çok kişi senin söylediğin şekilde düşünüyor ve bilgisayarlarını lisans bedelleri ödenmemiş, kopya yazılımlar ile kullanıyorlar. Bunu yapanlar hem vicdanen hem de yasal olarak suçlular ne yazık ki. Eğer bir üretici bir yazılımı için bir bedel istiyorsa, ona emeğinin karşılığını vermemek ve yazılımı kaçak kullanmak üreticiye yapılmış büyük bir haksızlık bence. Bunu yapan insanlar vicdanlarına nasıl hesap veriyorlar bilmiyorum, fakat bunun çok hızlı gelişen bilişim sanayisi yüzünden bilişim ahlakının oturmasına vakit kalmamış olmasına bağlıyorum. Vicdan konusu bir kenara, bu insanları yasalar karşısında hırsız durumuna düşüren bir eylem. İnsanların sırf ihtiyaçlarını karşılamak istedikleri için hayatları boyunca yapmayı akıllarından bile geçirmeyecekleri suçları yasalar önünde işlemiş sayılmaları üzücü. Fakat daha üzücü olan ise buna alışmış olmaları ve alternatifleri görmezden gelmeleri. Öte yandan birey olarak bir DVD dolusu program ile hayatını sürdürebilir birisi, peki ya devlet kurumları? Tamamen duygusal bir şekilde bizim ülkemiz özelinde düşünürsek, devlet her yıl milyonlarca dolarlık yazılım satın alıyor, açık kaynak kodlu alternatifleri olduğu halde. Kesinlikle bu para ile çözülecek pratik sorunları vardır ülkenin değil mi?

* Vicdan filan diyerek beni utandırdığın için bu sohbetimizde ikinci kez istirham ediyorum.
* Hem bir de şöyle bir şey var, örneğin kapalı kaynak kodlu bir yazılımın lisans bedelini ödedin ve kullanıyorsun. Böylece hem yasalar hem de vicdanın mutlu. Diyelim bir arkadaşın bu yazılımın bir kopyasını istedi senden, fakat yazılımın lisansı buna müsaade etmiyor. Ne yaparsın?

* Tuzak soru. Ne söylesem kurtaramayacağım. Sen nasıl istersen öyle devam et madem.
* Lütfen sorulara cevap verelim. Ben size böyle mi yapıyorum?

* İyi. Veririm.
* Verirsin. Peki bunu yaptığın zaman lisans sözleşmesine aykırı davrandığın için baştaki duruma geri dönmüyor muyuz? Hem vicdanen hem de yasal olarak yanlış bir şey yapıyor hem de arkadaşının da aynı yanlışı yapmasına ön ayak olmuyor musun?

* İyi. Vermem.
* Kızdı. Neyse. Bir yerde doğrusu bu, vermemek: değneğin diğer ucuna seyahat. Bence böyle bir ikilemin yaratılmış olması insanlığa atılmış en büyük kazıklardan birisidir. Ayrıca bence bu durum açık kaynak kodlu yazılımların temelinde yatan ve insanlara sağladığı kavramlardan birisini ortaya çıkartıyor: paylaşım.

* Özgürlük diyeceksin sanmıştım.
* Ben de öyle derim diye hesaplamıştım ama orada pat diye “özgürlük” demek olmayacaktı. Fakat GPL hükümlerini şöyle bir düşündüğünde genel bir özgürlük anlayışının varlığını hissedebilirsin sanırım.

* Tamam anladım. Yani kafamda bir şeyler canlandı diyelim. Güzel bir olay, birileri var, kod yazıyorlar ve açıyorlar, diğerleri onların yazdıklarını kullanabiliyor, onlar diğerlerinin yazdıklarını kullanabiliyor, bir lisans var, bu kodları kamunun malı yapıyor filan. Ayrıca özgür yazılımları kullanmak güzel bir şey.
* Ve özgür yazılımları kullanmanın en etkin yolu bir Linux dağıtımı kullanmak.

* Hah, Linux dağıtımı, bu ne oluyor?
* Linux dağıtımı dendiğinde, Linux çekirdeği ve onun çevresindeki özgür yazılımları uyum içerisinde çalıştıran, yeni uygulamaların kurulması ve kaldırılması noktasında kolaylıklar sağlayan bir işletim sisteminden bahsediliyor.

* Açık kaynak kodları oradan buradan toplayıp uyumlu halde çalışacakları sistemler haline getiriyor insanlar ve bu Linux dağıtımı oluyor öyle mi?
* Evet, kimileri kendi araçlarını yazıyor, kimileri diğerlerine nazaran daha kolay oluyor. Fakat her biri kullanıcılara özgür bir şekilde bilgisayar kullanmanın tadını ve huzurunu vaat ediyorlar.

* Tabi sana huzur vaat ediyordur, fakat insanların Linux’un zorluğundan bahsettiklerine şahit oluyorum. Ben deneyeyim diye başına otursam kim bilir neler gelecek başıma. Bu konuda bir cesaretsizliğim var.
* Artık dağıtımlar çok gelişti. Kabul ediyorum, eskiden bu kadar kolay değildi. Fakat Pardus yedi tıklama ile kuruluyor örneğin, diğer Linux dağıtımlarının da ondan aşağı kalır yanı yok. Bir sürü insan kısa bir alışma sürecinin ardından rahatlıkla Pardus ya da diğer dağıtımları kullanabiliyor. Bir yerde buna cesaret etmek ve Linux’a bir şans vermek gerekiyor. En nihayetinde bu akıma güç veren şey kullanıcılar. Sadece kullanmakla dahi ciddi bir katkı sağlamış olacaksın.

* Eh. Bu kadar laftan sonra denerim artık. Sonuçta Linux’un anlamı biraz genişlemiş durumda anladığım kadarı ile. Linux deyince insanlar artık özgür yazılımlar ile çevrelenmiş bir işletim sistemi ve bir anlayıştan bahsediyorlar sanki.
* Evet, aynen öyle. Ben kısaca özgürlüğün anahtarı diyorum.

* İyi gidiyordun aslında. Son söylediğin hem çok reklam kokuyor, hem de hiç özgün değil. Hadi ben yabancı değilim, fakat başkasına söyleme.

| M a x o l o j i . c o M |
​

GNU Felsefesi ve Linux İşletim Sistemi

Bu yazıyı okumak ve bahsedilen düşünceleri özümseyebilmek için bilgisayar konusunda uzman olmanız kesinlikle gerekmemektedir fakat, başlamadan önce, kavramların aynı anlamlarını kullandığımızdan emin olmak için aşağıdaki bazı bilgisayar terimlerin tanımlarını yapmak yerinde bir hatırlatma olacaktır:
Donanım (Hardware): Bir bilgisayarın veya başka bir benzer sistemin fiziksel, dokunulabilir, gerçek parçaları (ses kartınız, işlemciniz, disk sürücüleriniz, monitörünüz, yazıcınız gibi).
Yazılım (Software): Donanımlar üzerinde elektronik olarak saklanabilen bilgisayar programları ya da verilerin tümüne verilen isim (işletim sisteminiz, mp3 dosyalarınız, mp3 çalıcı programınız, metin belgeleriniz gibi).
Kaynak Kod (Source Code): Bir programın, herhangi bir programlama dili ile yazılmış, insana yakın orjinal formu. Programlar, kaynak kodların çeşitli derleyicilerden geçirilerek bilgisayarın anlayabileceği bir forma dönüştürülmüş halleridir. Örneğin mp3 çalıcı programınızı bilgisayarınızda çalıştırabilirsiniz fakat onun nasıl çalıştığını anlayabilmeniz için kaynak koduna bakmanız gerekir. En ilkel hali ile kaynak kod için, ait olduğu programın bilgisayara ne yaptırdığını ve nasıl çalıştığını tam olarak anlayabilmemizi sağlayan yazılı halidir diyebiliriz.
Bu çok kısa ve genel bilgilendirmenin ardından, “Bilim ancak kollektif olarak gelişir ve bilgi paylaşılmalıdır” diyen Richard M. Stallman ‘ın öncülüğünü gerçekleştirdiği GNU’nun ne anlama geldiğini açıklayarak başlayalım ve Stallman’ın söylediği ve kimsenin hayır diyemeyeceği bu söz ile 1984 yılında başlayan GNU hareketinin arasında nasıl bir bağ olduğundan bahsedelim.
GNU’nun açılımı, GNU is Not Unix’tir. Yani GNU, ‘GNU, Unix değildir’ anlamına gelmekte olan özyinelemeli (rekürsif) bir kelimedir. Richard M. Stallman, 1970′li yıllarda MIT (Massachusetts Institute of Technology)’nin Yapay Zeka laboratuvarlarında serbest yazılımı bir yaşam şekli olarak benimsemiş bir grupla beraber 1980′li yılların başına kadar yazılım geliştirici olarak çalışmıştır. Bu grup ile olan birlikteliğinin sona erişinin ardından kendisini o dönemlerde ivme kazanan bazı akımlardan dolayı benimsenmeye başlanılmış yeni bir sosyal sistem içerisinde bulmuştur, Stallman bir röportajında o günleri şu şekilde nitelendirmekte: “Kendimi özgür olmayan (kaynak kodu kapalı olan) yazılımların hakim olduğu ve kullanıcıların yardımsız bırakıldığı, parçalanmış ve birlikte çalışmanın korsanlık olarak nitelendirildiği çirkin bir sosyal sistemin içinde buldum. Bu tür bir yaşantıyı reddettim. Ancak işimi özgürlüğe ve birlikte çalışmaya adadığım zaman yaptıklarımdan gurur duyabileceğime karar verdim.” Ve 1984 yılında tamamen özgür yazılımların meydana getirdiği bir işletim sistemi ve işletim sisteminin araçlarının geliştirilmesi çalışması böylece başlamış oldu, işte bu çalışmanın adı GNU idi. Yazılan özgür yazılımların bir şemsiye altında toplanması için 1985 yılında yine Stallman tarafından FSF (Free Software Foundation) kuruldu ve GNU yazılımları korumak üzere GPL (General Public Licence) adı verilen yazılım lisansı duyuruldu. GPL lisansı ile lisanslanan özgür yazılımların amaçları özgürlüklerini korumaktan başka bir şey değildir.
Özgür yazılımlar hakkında sık rastlanan bir yanlış anlama, özgür yazılımların ücretsiz olduğudur; genellikle böyle olmakla beraber, özgür yazılımlar ücretli olabilirler, fakat kaynak kodları ücretlendirmelerinden bağımsız olarak açıktır. Bir yazılımın, ‘özgür yazılım’ olarak değerlendirilebilmesi için yazılımın kullanıcısına neleri sağlaması gerekir?

• Yazılımı kullanan kişi onu her türlü amaç için çalıştırmakta özgürdür. Özgür yazılımlar kullanıcıları kısıtlamazlar.
• Yazılımı kullanan kişi yazılımın nasıl çalıştığını incelemekte ve kendi özel ihtiyaçlarına daha iyi cevap verebilmesi için yazılım üzerinde değişiklik yapmakta özgürdür. Kendisi yeterli bilgiye sahip değilse bunu bir başkasına da yaptırabilir.
• Yazılımı kullanan kişi elindeki yazılımı dağıtmakta ve toplum ile paylaşmakta özgürdür.
• Yazılımı kullanan kişi yazılımı geliştirmekte ve geliştirdiği yeni halini toplum ile paylaşmakta özgürdür.

GPL’nin bu hükümlerine bakıldığında ‘yazılımı yazan’ kişi ile ‘yazılımı kullanan’ kişi sanki birbirine karıştırılmış gibi görünüyor. İnsanın, -özellikle günümüz koşullarında- bir yazılımı kullanan kişinin, kullandığı yazılım üzerinde, yazılımı üreten kişi kadar hakka sahip olmasını kabul etmekte güçlük çekmesi çok doğal… Özgür yazılım akımı ile beraber, GPL şemsiyesi altında geliştirilen bir yazılım özel bir çaba sarfetmeye gerek bırakmadan, başlangıcından sonuna değin toplumun ve bilimin yararına geliştirilmiş olur. Çünkü bu lisans ve yaklaşım sayesinde,

• Yazılım geliştiricileri tekerleği yeniden keşfetmekle vakit harcamaz, daha önceden üretilmiş olan araçları yazılımlarına ekleyerek bunlar üzerine yeni şeyler inşa edebilir.
• Aynı işi yapan yazılımların en iyi yönleri alınarak kullanıcılara optimum çalışan, kaliteli yazılımlar hızla sunulabilir. Kullanıcılar var olan yazılımlar arasından istediğini deneyerek kendi ihtiyacını rahatça seçebilir.
• Kullanıcılar özgür yazılımlara çok makul fiyatlar ile ya da -çoğunlukla- 0 maliyetle sahip olabilir, dolayısı ile yazılım ücretlerine ayırdıkları kaynaklarını donanıma ya da diğer ihtiyaçlarına ayırabilir, yaşam ve çalışma standartlarını yükseltebilirler.
• Yazılımın kaynak koduna da sahip olduklarından dolayı kullanıcılar kritik yazılımların nasıl çalıştığını anlamak için kaynak kodlarına bakabilir, isteklerine göre özelleştirebilir ve kaynak tasarrufu sağlayabilir. Elbette kullanıcılar yazılım üretimi konusunda bilgili olmak zorunda değildir, ne bir programcı kiralamak kullanıcı için, ne de var olan bir yazılım üzerinde değişiklik yapmak bir programcı için zordur.

Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda, özgür yazılım akımı bilişim dünyasının acımasız çarkları arasında açan bir çiçek gibidir. GPL’nin zekice düşünülmüş hükümleri sayesinde bu akımın önü kendi menfaatlerinden dolayı kapalı kaynak kodu savunan, küçük bir kitleyi doyuran egoist yazılım devleri tarafından bir türlü kesilememektedir ve Free Software Foundation’un kurulduğu 1985 yılından bu yana internet teknolojisinin de hızla yayılması ile bu akım bütün ülkelere sıçramış durumdadır. Açık kaynak kodlu özgür yazılımlar yukarda bahsedilen özellikleri ile şu avantajları da beraberinde getirmektedir:

• Güvenilirlik : Açık kaynak kodlu yazılımların belki de en büyük artısı olan güvenilir oluşları, kimi çevreler tarafından doğru olmayan bir mantıkla bir dezavantaj gibi gösterilmeye çalışılmakta ve topluma ‘Açık kaynak kodlu bir yazılımın tam olarak nasıl çalıştığı kaynak koduna bakılarak bilinebildiği için yazılımın barındırdığı güvenlik problemleri saldırganlar tarafından kolaylıkla tespit edilip kullanılabilmektedir’ gibi bir düşünce yerleştirilmeye çalışılmaktadır. Fakat açık kaynak kodlu bir yazılım, doğası gereği geliştirilmesi sürecinden kullanımı zamanına değin onbinlerce göz tarafından denetlenmektedir. Var olması muhtemel bir güvenlik problemi ya da kötü niyetli bir programcı tarafından bilinçli olarak yerleştirilebilecek bir kod parçası yazılım sizin elinize ulaşmadan tespit edilmekte ve hızla düzeltilmekte ya da size ulaşması engellenmektedir. Ayrıca kimse, binlerce insanın kollektif bir şekilde geliştirdiği bir yazılımın güvenilmez olduğunu idda ederken, sınırlı sayıda kişinin geliştirdiği ve kaynak kodunu kapattığı bir yazılımın güvenilirliğini kimin ve nasıl garanti edeceği sorusuna yanıt veremez.
• Sağlamlık : Yine açık kaynak kodlu yazılımların doğal geliştirme süreci içerisinde çok sayıda insan tarafından denenmeleri ve kaynak kodlarının gözden geçirilmesi sonucunca ortaya yüksek kalitede, stabil ve kuvvetli yazılımlar çıkmaktadır.
• Esneklik : Kaynak kodu açık bir yazılım hızla ve kolaylıkla yeni bir sistem üzerinde çalışacak şekilde yeniden yapılandırılabilmekte, bir kısmı çıkarılarak kapsamı daraltılabilmekte ya da eklenen yeni fonksiyonlarla kapsamı genişletilebilmektedir.
• Uygulama Desteği : Çok geniş bir yelpazede ve çeşitlilikteki bir çok açık kaynak kodlu özgür yazılım her gün duyurulmaktadır. Herhangi bir konudaki ihtiyaç açık kaynak kodlu yazılımlarla hızlı ve kaliteli bir şekilde çözüme kavuşturulabilmektedir.

Belki de hepsininden önemlisi, bahsedilen yazılım sizin kendi malınız olmaktadır. Yukarıda da bahsedilen GPL lisansı uyarınca üretilmiş bir yazılım üzerinde, onu hazırlayan kişi kadar hakka sahip olmanız inanılması güç bir şeydir. İnsanların bu durum karşısında şu şekilde bir değerlendirme yapması çok sık rastlanan bir durumdur: ‘Bir yazılımın kaynak kodunun açık ya da kapalı olması, özgür olması ya da olmaması benim için neyi değiştirir?’
Aslında çok şeyi değiştirmektedir.
Bu şekilde düşünen kişilerin bir kısmı, bilgisayarlarında lisans bedelleri ödenmemiş, kopya yazlımlar kullanmaktadırlar, dolayısı ile ellerindeki yazılımların yasal kısıtlamaları ve hükümlerinden dolayı hırsız durumuna düşmekte ve yasaları çiğnemektedirler; sırf ihtiyaçlarını karşılamak istedikleri için hayatları boyunca yapmayı akıllarından bile geçirmeyecekleri suçlarlı işlemiş sayılmaktadırlar.
Bir kısmı da bilgisayarlarında kullandıkları yazılımların lisans bedellerini ödemekte, fakat kullandıkları yazılımın lisans hükümleri uyarınca lisans bedeli ödenmiş yazılımlarının bir kopyasını çok yakın arkadaşları dahi istese ona ‘hayır’ demek durumunda kalmaktadırlar. Demedikleri taktirde de arkadaşlarını ilk kısımdaki insanlar genellemesine itmektedirler. Yani lisans bedelini ödedikleri taktirde dahi bir yazılıma sahip olamamakta, yazılımı özgürce kullanamamakta, özgür olamamaktadırlar. İşte bu durum, Richard M. Stallman’ın “bu yaşam şeklini reddettim” dediği yaşam şeklidir.
Peki bunca koşuşturma arasında Linux ‘un yeri nerededir? (Linux, linuks şeklinde telaffuz edilir 2 )
Linux, Linus Torvalds adında Finlandiya’lı bir bilgisyar mühendisinin 1991 yılında Helsinki Üniversitesi’nde bir öğrenci iken kişisel bilgisayarında kullanmak üzere geliştirmeye başladığı bir işletim sistemi çekirdeğidir (işletim sisteminin çekirdeği, işletim sisteminin beyni diye tabir edebileceğimiz kısmıdır). İnternet’te yaptığı duyuru sonucunda tüm dünyadan bir çok programcının da desteği ile hızla gelişmiş ve halen aynı destek ile gelişmekte olan açık kaynak kodlu, özgür bir yazılımdır. Hızlı bir sürecin sonunda Linus’un geliştirdiği çekirdek, GNU hareketinin bir meyvesi ve aynı zamanda taşıyıcısı haline gelmiştir. GNU için yazılmış özgür yazılımlar çok kısa süre içerisinde Linux çekirdeği ile uyumlu çalışabilecek hale getirilmiş ve ortaya güçlü, esnek ve açık kaynak kodlu bir işletim sistemi çıkmıştır. GNU/Linux olarak anılması gereken işletim sistemi zaman içerisinde telaffuz kolaylıklarından ötürü Linux olarak anılmaya başlanmıştır.
Şu anda GNU yazılımlarını ve diğer özgür yazılımları bir araya getiren ve tüm bunları bir Linux çekirdeği ile beraber toplu, derlenmiş ve kurulumu çok kolay bir işletim sistemi olarak piyasaya süren irili ufaklı bir çok çalışma mevcuttur. Fedora, Debian, SuSe, Mandrake, Slackware bunlardan çok bilinen bir kaçıdır. Her biri, normal bir bilgisyar kullanıcısının biraz dikkat ederek bilgisayarına kurabileceği ve neredeyse hiç yabancılık çekmeden kullanabileceği kadar rahat bir kurulum arayüzüne sahip bir şekilde dağıtılmaktadır. Eğer dağıtımlar hakkında daha fazla bilgi almak istiyorsanız 3 adresini ziyaret edebilirsiniz. Bu dağıtımlar üniversitelerin Bilgi İşlem Dairesi başkanlıklarından, bilgisayar mühendislikleri bölümlerinden ya da sadece dağıtım işini üstlenmiş internet sitelerinden çok cüzzi miktarlar karşılığında temin edilebilmektedirler.
Türkiye’de de dünyanın her yerinde olduğu gibi Linux ile tanışmak isteyen ve yukarda vaad edilen şekilde bir bilgisayar yaşantısına adım atmak isteyen kişileri bir araya getirmek ve desteklemek vazifesini üstlenmiş ciddi ve özverili organizasyonlar mevcuttur. LKD (Linux Kullanıcıları Derneği), tüm Linux camiasının buluşma noktası olmayı hedefleyen ve bütün özgür yazılım hareketlerine kucak açmış bir dernektir. Her yıl düzenlenen ve 4 gün süren Linux Şenlikleri ile 3-4 paralel salonda yapılan seminer oturumları ile insanlar Linux ile ilgili çeşitli konularda bilgilendirilmekte, hiç bilmeyenlerden profesyonel bilgisayar kullanıcılarına kadar herkezin faydalanabileceği etkinliklere Türkiye’nin dört yanından konuşmacılar ve izleyiciler katılmaktadır. E-posta listelerinde özgür yazılım ve linux konusunda yardım almak isteyen kişilere yardım edilmekte, düzenli ve gezici seminerler ile kitleler ücretsiz bilgilendirilmektedir. Türkçeleştirme, yeni özgür yazılımların geliştirilmesi gibi çalışmalara destek verilmektedir.
Şu anda nerede ise tüm üniversite bilgi işlem merkezlerinin yanı sıra, NASA, IBM, HP, Boeing, HSBC, CityBank, SonyEricsson, Nokia, Siemens, Samsung, General Motors, Hyundai, Oracle, EToys gibi çok büyük kuruluşlar Linux kullanmakta ve bir şekilde özgür yazılımlara destek olmaktadırlar.
Peki, şu anda nasıl linux sahibi olabilir ve onu kullanmaya başlayabilirsiniz? Bu sorunun yanıtı da çok basittir:

• En yakın üniversitenin bilgi işlem dairesine 3 adet boş CD ile gidip size tavsiye ettikleri bir Linux dağıtımını çekmelerini rica edin.
• http://liste.linux.org.tr adresindeki e-posta listelerinden linux listesine üye olun ve ‘ben linux kullanmak istiyorum, bana yardim edin’ diyin.

Eğer çaba sarf etmeyi göze almışsanız sonrasının nasıl geldiğine siz de şaşıracaksınız.
Bütün bunlar sanki bir pazarlama şirketinin serzenişleri gibi görünmekte, insanın aklına ‘Peki bunca insan neden bu fikrin peşinden koşturuyor? Bu kişilerin menfaati nedir?’ soruları takılmaktadır.
Siz kabul etmesenizde, özgür yazılımlar ve Linux sizin kullanmanız için hiç bir karşılık beklemeden size sunulmuş birer hediyedir. Sizin malınızdırlar, ve ona sahip çıkmak ya da çıkmamak özgürlüğü de diğer tüm özgürlükleriniz gibi sizin elinizdedir. Bu akım ve bu akımın ürettikleri, toplumların refah seviyesini yükseltmek için çalışan bilime ve gelecek nesillere bir mirastır.
Richard M. Stallman’ın söylediği gibi, ‘Özgür yazılım kullanmayı hak ediyorsunuz’.
Bağlantılar

http://www.lkd.org.tr Türkiye Linux Kullanıcıları Derneği.
http://www.linux.org.tr Özgür yazılım kullanıcılarının buluşma noktası.
http://www.uludag.org.tr Ulusal Dağıtım Projesi
http://www.belgeler.org Linux ve özgür yazılımlar hakkında derlenmiş bir çok Türkçe belge.
http://www.gnu.org GNU resmi web sitesi.
1 Bahsi geçen röportaj, 2000 yılı Aralık ayında Umut Gökbayrak tarafından gerçekleştirilmiştir.
2 http://www.paul.sladen.org/pronunciation/torvalds-says-linux.wav
3 Dağıtımlar Kılavuzu « Linux, Özgür Yazılım ve Her Şey




Teşekkürler Maxoloji AkaR
​